100 jaar vrij onderwijs in Vlimmeren. 1906-2006 - Vlimmeren in een notendop

100 jaar vrij onderwijs in Vlimmeren. 1906-2006.

Academische zitting 100 jaar vrij onderwijs in Vlimmeren op vrijdag 22 september 2006. Korte historische toelichting door Jan Oostvogels.

Toen August Aerts, voorzitter van het schoolbestuur mij in de herfst van 2005 vroeg om een historische schets te maken van 100 jaar vrij onderwijs in Vlimmeren dan heb ik dit zeer graag aanvaard. Als geboren Vlimmerenaar zat ik kort na de Tweede Wereldoorlog drie jaar in de kleuterklas bij de zusters annonciaden en in de jaren zeventig deden mijn vier kinderen hetzelfde, al waren de zusters toen reeds lang in de minderheid. Met een grote aangeboren heemkundige interesse bewaarde ik alles. Zelfs een breiplankje waarmee ik in de kleuterschool een sjaal breide, staat nu in het heemkundig museum Tempelhof in Beerse. De nota die meldt dat de kostprijs van de melk op school in 1976 verhoogd werd, betekende toen al een aanslag op de portemonnee van deze toen nog jonge huisvader, en ook die heb ik bewaard in mijn omvangrijk archief.
Gelukkig maar, want bij mijn eerste bezoek aan het schoolarchief moest ik vaststellen dat uit de voor- en naoorlogse periode alleen de wettelijke inschrijvingslijsten van alle Vlimmerse kinderen bewaard zijn gebleven. Een personeelsregister van de zusters vanaf de jaren 1920, samen met een boek met de in inkt geschreven inkomende en uitgaande brieven, zorgden gelukkig voor een minimale bron aan gegevens. Een aantal bezoeken aan het archief van het hoofdklooster in Huldenberg bracht meer klaarheid in het ganse verhaal van honderd jaar vrij onderwijs in Vlimmeren.
Mijn onderzoek naar het ontstaan en het leven op deze school in de Hoogstraat bracht mij in contact met tientallen getuigen die mij in staat stelden om een verhaal van 60 blz. te schrijven, een maximum voor de heemkundige kring De Vlierbes die dit verhaal ging publiceren. Het verhaal van een honderdjarige school is echter zelfs niet op 300 blz. samen te vatten.
Als heemkundige komt het eropaan om in een historiek van honderd jaar steeds te kijken door de bril van de tijd die je beschrijft.

Onze ouders en grootouders omstreeks 1929 in de Vlimmerse bewaarschool, de geboortejaren 1924 tot 1927.
Eerste rij: Augusta Vermanden, Emma Van der Schoot, Louisa Fransen, Maria Denies, Irene Oostvogels, Maria Smans en Jeanne Smans.
Tweede rij: Augusta Geerts, Pauline Hermans, Paula Bollansée, Elisa Denies, Louisa De Prins, Josefa Geentjens, Mathilda Van de Mierop, Mathilda Van den tangenbergh, Germaine Snels, Augusta Jochums, Maria De Prins en Jeanne Dresselaers.
Derde rij: Alfons Jochums, Jos Van den Langenbergh, Henri Swinnen, Leon De Houwer, Anna Verstricht, Lena Bosch, Leonie Oostvogels, Lena Van der Schoot, Yvonne Van Tendeloo, Alfons Geysen, Jos Janssen, Adriaan Van Tendeloo.
Vierde rij: Louis Smans, Louis Van den Brande, Jos Leys, Emiel Bosch, Margaretha Bosch, Leon Smans, Emiel Adriaenssens, Karel Bauweraerts en Louis Grielens.
Vijfde rij: Louis Driesen, Frans Van den Brande, Jos Smans, Marcel Adriaenssens, Louis Bollansée en Victor Geysen.

Honderd jaar geleden moet Vlimmeren een wat troosteloos klein Kempisch dorpje geweest zijn, waar op dat ogenblik uitsluitend de Sint-Sebastiaansgilde sinds 1688 voor enig vermaak zorgde, want er was nog geen enkele andere vereniging actief.
Met amper 500 inwoners kon het gemeentebestuur onmogelijk de noodzakelijke middelen verzamelen om hoogdringend iets te doen aan dat éne klaslokaal met slechts één onderwijzer voor tachtig kleuters en schoolkinderen van vijf tot veertien jaar, jongens en meisjes op één hoopje, zeg maar.
De pasbenoemde 47-jarige pastoor Van Menxel kwam Vlimmeren te hulp en drukte zijn stempel op het openbloeien en de ontwikkeling van zijn Sint-Quirinusparochie Vlimmeren. Na de eerste schoolstrijd in 1879 hadden de pastoors in Vlaanderen hun les geleerd en met alle middelen werd getracht de katholieke vrije scholen te promoten en te stimuleren. De diverse congregaties van zusterorden kwamen als geroepen en reikten honderd jaar geleden de oplossing aan voor het nijpende scholenprobleem. Tientallen vrije katholieke scholen in gans de Kempen werden opgericht, honderden zusters kwamen te hulp en namen hun verantwoordelijkheid tot in de kleinste parochies.
Vlimmeren mag de zusters annonciaden van Huldenberg dankbaar zijn, want zij hebben het grootste Vlimmers probleem in 1906 helpen oplossen.
Gravin Le Grelle uit Antwerpen stelde de financiële middelen ter beschikking om in de Hoogstraat, dicht bij de kerk een stuk grond te kopen van smid Vosters. Hierop werden een klooster en een school gebouwd en vier zusters annonciaden begonnen met een ongeziene gedrevenheid, als was het een opdracht tot missionering, bezield, gesteund en gedragen door de kleine Vlimmerse gemeenschap aan een nieuwe school.
Dit alles liep echter niet van een leien dakje, want tijdens de eerste veertig jaren moesten ze zelfs twee wereldoorlogen overleven. Bedenk daarbij dat wij hier de voorbije zeventig jaar geen oorlog meer hebben gekend.

De invloed van de dorpspastoor op het schoolgebeuren was uiteraard bijzonder groot. Half de jaren vijftig was het zelfs zo erg dat de pastoor punten begon te geven aan de kinderen die de dagelijkse mis bijwoonden en een klein of een groot kerkboek als beloning gaf. Zuster Theofora bediende een handorgeltje en kon zo de voormalige koster Boeckx vervangen, terwijl de schoolmeisjes de dagelijkse mis kwamen zingen. Wanneer de aanwezigheid van de jonge zangtalenten verslapte, dan kwam de pastoor naar de klas om hierover zijn beklag te doen, tot een boerendochter hem naar het hoofd slingerde: "Als gij bij ons de koeien komt melken om half zeven, dan zal ik komen voorzingen en zal onze vader bij U de mis komen doen."
De invloed van het gemeentebestuur op de werking van deze vrije school was te verwaarlozen. Er waren wel de zeer magere jaarlijkse tussenkomsten in de kosten. Ter illustratie: een naaimachine Singer die in 1938 door de school werd aangekocht voor 2.313 frank, werd door het gemeente-bestuur in schijven van 500 frank tot in 1942 terugbetaald.

De inbreng vanuit het gemeentebestuur had door de jaren heen beter gekund, terwijl de invloed van bepaalde dorpspastoors soms zeker te ver ging.
Zowel de gemeentelijke naaimachine, als het incident met de pastoor illustreren voor een stuk een tijdsgeest die in 2006 ondenkbaar is geworden.
Vijftig jaar lang konden de schoolgebouwen voldoen aan de toenmalige normen, doch vanaf de jaren zestig was de bevolkingsexplosie in Vlimmeren niet meer te stoppen. Karrensporen werden betonwegen, verkavelingen ver van of dichtbij de kerktoren omsloten het dorp en het kleuteren leerlingenaantal steeg zienderogen. Begin jaren zestig zag ook zuster Porto-Carrero de bui van het plaatsgebrek hangen en ze suggereerde de aankoop van een stuk grond op Den Abt om er een wijkschool te bouwen.

Het zevende en achtste studiejaar in 1954 in de Vlimmerse meisjesschool. Geboortejaren 1940 en 1941 bij Mevr. Julia Verwaest uit Retie.
Eerste rij: Magda Oostvogels, Irena Cornelissen, Maria Oostvogels, Angele Pee-ters, Maria Van Laer, José De Prins, José Kerstens.
Tweede rij: Maria Oostvogels, Magda Van der Schoot, José De Vrij, Maria Kokx, José Cox, Martha Hermans, Maria Smans en Lydia Van der Schoot.

Op zes bladzijden beschreef ik een reeks bouwwerken, afbraken en verbouwingen, te veel om in detail te treden. Met enorm veel inzet en doorzettingsvermogen was het dikwijls achter de feiten aanhollen en inspelen op de noden van dat ogenblik, zoeken naar plaats en ruimte... Samengevat: het tot stand komen van deze school is eigenlijk een successtory die niet zoveel energie zou hebben gekost, indien het stuk grond van smid Vosters in 1905 wat groter was geweest.
53 zusters annonciaden hebben hier het beste van zichzelf gegeven. Zij kregen mettertijd versterking van leken juffrouwen, gevormd in de eigen normaalschool in Wijnegem, waar de Vlimmerse zuster Miet Van der Schoot mede actief was. En ja, naar het voorbeeld van die zusters annonciaden in Vlimmeren, traden veertien Vlimmerse jonge meisjes in het klooster in Huldenberg.

In 1979 werd de poort opengezet voor jongens en meisjes, de gemeentelijke jongensschool werd opgedoekt en de zoektocht naar plaats en ruimte liep bijna uit de hand. De huur van lokalen in de voormalige jongensschool mocht wettelijk niet en dus werd aangeklopt bij het bestuur van het achterliggende Lentekind. Gelukkig maar, want in 1983 huurde men zelfs vier klaslokalen in de schoolkolonie. Bouwen in de hoogte was
de boodschap, maar de ruimte was beperkt. Een mijlpaal in de geschiedenis van de school was beslist 1988, toen directrice Cor Vanherck na vernieuwbouw drie klaslokalen, een eetzaal en een turnzaal in gebruik kon nemen.

Vergeten wij echter niet dat zich tussen de bouwverhalen door een nieuwe tijdsgeest ontwikkelde die een bijzondere alertheid vergde om in die nieuwe tijd na 1980 als schoolgemeenschap te overleven. Sta me toe slechts enkele probleemstellingen aan te halen.
Sinds 1979 kwamen er in de meisjesschool na meer dan zeventig jaar ook jongens over de vloer. Dat was aanpassen.
De grote centrumscholen in Oostmalle, Turnhout en Hoogstraten gingen vissen in een steeds grotere vijver. In Vlimmeren moest men trachten zijn vis in eigen water te houden tot die twaalf jaar oud was.
De perikelen rond de schoolbus eind de jaren 70 versnelde de noodzaak aan een oudercomité. Het is mij nog altijd niet duidelijk waarom een oudercomité in Vlimmeren nu nog zoveel harder moet werken dan in Beerse. Die vriendenkring van ouders deed in Vlimmeren onvoorstelbare inspanningen en met resultaat.
De terugval van het aantal zusterroepingen noopte het schoolbestuur tot inschakeling van leken, zowel in het onderwijs als in de bestuursvormen.
In 1998 was het inderdaad zover: de zustercongregatie van Huldenberg deed volledige overdracht van de schoolgemeenschap Katholieke Basisschool Triangel in handen van een schoolbestuur dat vanaf dan bestond uit mensen van de lokale gemeenschap van Vlimmeren.
De kans tot uitbreiden tegenover de parochiezaal kwam er eindelijk na negentig jaar na het overlijden van Wis Denies in 1992. De aankoop in 2003 van het huis van Frans De Beck en Paula Daemen daar vlak naast, was noodzakelijk om de toekomst en het voortbestaan van de school in het centrum van het dorp niet te hypothekeren.
De tijd van lei en griffel is lang voorbij: rond 2000 komen we stilaan terecht in het digitale tijdperk, waarbij de inschakeling van de schoolcomputers niet onopgemerkt bleef.
Vandaag in 2006 vieren wij honderd jaar vrij onderwijs in Vlimmeren. In mijn betoog heb ik binnen de tijd die mij was toegemeten nog weinig gezegd over het onderwijs zelf en zijn kwaliteit. Directeur Jo Boenders mag zich gelukkig achten dat hij beschikt over een fantastisch schoolteam van leraars en leraressen. Dat moge blijken uit een vijftien blz. tellende 'Rapport Schooldoorlichting', opgesteld einde 2003 door de Inspectie Basisonderwijs. Het is onmogelijk om in detail te treden, doch tot besluit citeer ik enkele zinsneden uit dat rapport: "De school profileert zich als een katholieke dorpsschool, waarbij ze toch ruimte laat voor een instroom van leerlingen met een andere levensbeschouwing. Zowel op het niveau van de klasgroepen als op het niveau van de school zorgt het schoolteam voor een positief stimulerend klimaat en voor een veilige leeromgeving. De school realiseert een zorgbrede werking en heeft hiervoor degelijke en aangepaste werkwijzen ontwikkeld. De school beschikt over heel wat deskundigheid inzake zorgverbreding, en gebruikt deze doelgericht. Het schoolteam getuigt van een grote professionele draagkracht, en is sterk vernieuwingsbereid." Einde citaat.


Geachte zusters, dames en heren, binnen dit kort tijdsbestek heb ik getracht om honderd jaar vrij onderwijs rakelings langs vele zijden even toe te lichten, maar het was onmogelijk om in detail te treden. Zestig blz. historiek van deze school kan je terugvinden in het 28e jaarboek (2006) van de heemkundige kring De Vlierbes.
De tekst over de school in het jaarboek van 2006 kan je in het volgend artikel lezen.